ظرفیت‌سازی متقابل برجام و صنعت نفت

برجام با وجود همه مشکلات و چالش‌ها، به تازگی وارد سومین سال اجرایی خود شد. برجام ظرفیت بزرگی است که باید در بستر آن ظرفیت‌سازی لازم برای پیشبرد اهداف راهبردی اقتصادی، سیاسی و امنیتی انجام می‌گرفت و گیرد.

در واقع برجام با توجه به ظرفیت‌های بالای سیاسی و بین‌المللی خود، هم ایجادکننده ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی جدیدی در کشور شد و هم ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی کشور را در حوزه‌های مختلف فعال کرد. یکی از این حوزه‌های مهم، صنعت نفت است.

صنعت نفت به عنوان مهمترین و بزرگترین بخش اقتصادی کشور در طول 2 سال گذشته هم بیشترین بهره را از برجام برده و هم بیشترین ظرفیت اقتصادی و حتی سیاسی لازم را برای تداوم و استحکام بیشتر برجام ایجاد کرده است.

برجام با برداشتن سایه سنگین و بی‌سابقه تحریم‌ها از سر صنعت نفت ایران، سبب بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت و احیای سهم از دست رفته ایران در این بازارها شد، صادرات نفت ایران که تا پیش از برجام به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسیده بود، با اجرای برجام و در مدت کوتاهی به بیش از 2.5 میلیون بشکه رسید.

افزون بر این با برجام، زمینه بازگشت شرکت‌های بزرگ نفتی به صنعت نفت ایران با هدف تامین منابع مالی، انتقال فن‌آوری و نظام‌های مدرن مدیریتی به طرح‌های توسعه‌ای صنعت نفت فراهم شد. قرارداد مهم توسعه فاز 11 پارس جنوبی به عنوان آخرین فاز این میدان با کنسرسیومی بین‌المللی به رهبری توتال فرانسه بسته شد و ده‌ها تفاهم‌نامه برای پیشبرد مذاکرات نهایی برای انعقاد قرارداد طرح‌های توسعه‌ای امضا شد که این قراردادها به‌زودی نهایی می‌شود.

در حوزه‌های پایین دستی صنعت نفت به‌ویژه در بخش‌های پالایشی و پتروشیمی، قراردادهای بزرگ و بی سابقه‌ای با شرکت‌های خارجی امضا شده و گشایش‌های مالی خوبی برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای در این بخش‌ها ایجاد شده است. صنعت نفت اکنون به مدد برجام مقتدرانه در عرصه تولید و صادرات نفت و حضور فعال و موثر در بازارهای جهانی و مجامع بین‌المللی انرژی به‌ویژه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) حضور دارد. افزون بر این با شتاب گرفتن روند تکمیل برخی طرح‌های توسعه ای و بهره برداری از آنها به ویژه در میدان گازی پارس جنوبی و افزایش تولید گاز کشور، زمینه گسترش پوشش مصرف گاز در سراسر کشور فراهم شده است. تولید و توزیع فرآورده‌های نفتی استاندارد و پاک به‌ویژه بنزین برای رفع و کاهش آلودگی هوا را نیز باید به این موارد اضافه کرد.

در سوی دیگر ماجرا، باید نقش مهم و تعیین کننده صنعت نفت در تقویت برجام از طریق ظرفیت‌سازی برای آن را نیز مورد توجه قرار داد. صنعت نفت افزون بر این که در دوره مذاکرات برجام، از همه توان داخلی و بین المللی خود برای تقویت موضع مذاکره کنندگان داخلی استفاده کرد و همپای تیم مذاکره کننده حرکت کرد، در عین حال با پشت سر گذاشتن مشکلات و موانع اقتصادی و فنی تحریم، صنعت نفت را آماده حرکت سریع و مقتدرانه برای پس از رفع تحریم‌ها کرد. به این معنا که با وجود همه مشکلات و فشارهای داخلی و خارجی، صنعت نفت توانست بر خلاف پیش بینی ها در مدت 4 ماه به شرایط قبل از تحریم‌ها در بخش تولید و صادرات نفت بازگردد. این بازگشت مقتدرانه افزون بر این‌که سبب بهره مندی اقتصادی کشور شد، به تقویت برجام و افزایش قدرت مانور کشور در عرصه بین المللی کمک کرد. آغاز و گسترش مذاکرات با شرکت‌های بزرگ خارجی برای حضور در صنعت نفت و گاز ایران و امضای قراردادها و تفاهم نامه های همکاری با این شرکت‌ها، شرایط را برای تداوم و تاثیرگذاری بیشتر برجام فراهم کرد.

بنابراین باید مناسبات برجام و صنعت نفت را در یک رابطه تعاملی ظرفیت ساز ارزیابی کرد. از این زاویه جایگاه و نقش صنعت نفت در دوره پسابرجام ، بیش از آنچه آشکار است، برجسته می‌شود. در واقع صنعت نفت نه تنها از فرصت‌های ایجاد شده در پرتو برجام، نهایت بهره برداری را برده و موجبات احیای اقتصادی، فنی و توسعه ای و همچنین جایگاه بین المللی خود شده بلکه به تقویت، تداوم و استحکام برجام نیز کمک شایانی کرده است. بزرگترین کمک نیز در این زمینه همان بهره برداری بهینه و مطلوب از ظرفیت‌ها و فرصت‌های برجام است. مسئله ای که در حوزه‌های دیگر کمتر دیده می شود. در اصل صنعت نفت در شرایط پسابرجام یک تنه بار بسیاری از بخش‌های اقتصادی و سیاسی را بر دوش گرفته و بسیاری از خلاها را پر کرد.

اگر دیگر بخش‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری و حتی بخش‌های سیاسی، از فرصت‌ها و ظرفیت‌های برجام بهره برداری لازم و مناسب را برده بودند و در این راه تلاش می‌کردند، افزون بر این‌که به تقویت برجام کمک می‌کردند، زمینه حل بسیاری از مشکلات و چالش‌های اقتصادی روز کشور را نیز فراهم می‌کردند. ظرفیت‌سازی و همکاری متقابل برجام و صنعت نفت، می‌تواند الگوی مناسبی برای دیگر بخش‌های اقتصادی و سیاسی برای بهره گیری از ظرفیت‌های ایجاد شده در شرایط جدید باشد.  

دکتر علیرضا سلطانی

کارشناس اقتصاد انرژی