دریای خزر که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای کره زمین خوانده می شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است؛ حداکثر طول این دریا 1280 کیلومتر و عرض متوسط آن 300 کیلومتر است. مساحت تقریبی آن 386 هزار و 400 کیلومتر مربع می باشد؛ حجم آب این دریاچه حدود 78 هزار و 700 کیلومتر مکعب است و به لحاظ طبقه بندی در زمره آب های لب شور قرار دارد.
همسایه های خزر و خطوط ساحلی آنها
دریای خزر از شمال به روسیه، از جنوب به ایران، از غرب به جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری های ترکمنستان و قزاقستان محدود شده است؛ طول خط ساحلی این دریا حدود هفت هزار کیلومتر است که حدود یک هزار کیلومتر از آن جزء سواحل ایران، حدود 2 هزار و 300 کیلومتر از آن جزء سواحل قزاقستان، یک هزار و 642 کیلومتر جزء سواحل ترکمنستان، 825 کیلومتر جزء سواحل آذربایجان و 695 کیلومتر از آن نیز جزء سواحل روسیه (داغستان490 کیلومتر، کالمکیا 110 کیلومتر، آستاراخان 95 کیلومتر) است.
از کاسپین تا خزر
این دریا در طول سال ها اسامی مختلفی را به خود گرفته است که در منابع یونانی و رومی از آن با عنوان های دریای کاسپی، هیرکانی، آلبانیا و دریای سکوت ها یاد شده است؛ همچنین در منابع لاتین کاسپیوم، ماره، هورکانویم ماره، آلبانیوم ماره، سکوتیکوم ماره خوانده شده است. اما به طور کلی در زبان اروپایی از دریای خزر با نام دریای کاسپین و منابع روسی قدیم با نام خوالتیسکیم موره یاد کرده اند. جغرافیدانان مسلمان نیز از این دریا با عناوینی نظیر مازندران، کاسپین، آبسکون، قزوین، ارقانیا، بحرباب، طبرستان و سرانجام «خزر» یاد کرده اند.
دریای خزر و عمق آن
از لحاظ جغرافیایی دریای خزر به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می شود:
- بخش شمالی کم عمق ترین بخش بوده و حدود 29 درصد از سطح دریا را شامل می شود. متوسط عمق در این ناحیه 6 متر و حداکثر عمق آن از 10 متر تجاوز نمی نماید.
- بخش میانی حدود 36 درصد از سطح دریا را شامل می شود. متوسط عمق در این ناحیه حدود 175 متر و حداکثر عمق آن 790 متر می باشد.
- بخش جنوبی دریای خزر حدود 35 درصد از سطح و حجمی معادل 64 درصد از دریا را شامل می شود. این بخش عمیق ترین ناحیه خزر بوده که عمق آن 1025 متر و متوسط عمق در این ناحیه 300 متر می باشد. سطح دریای خزر 5/26 متر از سطح دریای آزاد پایین تر است.