تدوین نقشه راه اکتساب فناوری­های تولید تجهیزات اکتشاف، حفاری، استخراج، بهره­برداری و انتقال منابع هیدروکربوری آب­های عمیق

مقدمه

اهمیت جهانی منابع هیدروکربوری آب­های عمیق به اندازه ای است که وزارت نفت تصمیم به مدیریت تکنولوژیکی این مهم نمود. در همین راستا خبرگان این حوزه تصمیم به تدوین نقشه راه اکتساب (انتقال، بومی سازی، طراحی و تولید) فناوری­های تولید تجهیزات اکتشاف، حفاری، استخراج، بهره­برداری و انتقال منابع هیدروکربوری آب­های عمیق گرفتند. در ادامه با تشکیل کارگروهی متشکل از دانشگاهیان و انجمن­ های مرتبط تصمیم بر آن شد تا با مدیریت دانشگاه صنعتی شریف و همکاری دانشگاه­های صنعت نفت، صنعتی اصفهان، آزاد قزوین و انجمن­های مهندسی دریایی ایران، سازندگان شناور، تجهیزات و سازه­های دریایی ایران، مرکز همکاری­های ریاست جمهوری و موسسه رده­بندی ایرانیان این امر صورت پذیرد.

اهمیت منابع هیدروکربوری آب­های عمیق

دریاها پهنه وسیعی از سطح کره زمین را تشکیل می­دهند که دارای اعماق مختلفی می­باشند. ناهمواری­های متنوعی که بستر دریاها را شکل می  ­دهند، بشر را مجبور کرده است به منظور دستیابی به اعماق اقیانوس به تکنولوژی­های متنوع، گسترده و با دانش بالایی روی آورده و خلاقیت خود را در این زمینه شکوفا کند. آنچه در تقسیم­بندی­ها به لحاظ عمیق یا کم عمق بودن مورد توجه قرار گرفته و مبنای تقسیم­بندی­ها شده است تغییر سطح تکنولوژی مورد نیاز برای دستیابی به اعماق دریا جهت استحصال منابع هیدروکربوری موجود در آن است.

کشور ما دارای تجربیات ارزنده­ای در مورد مطالعات شناخت منابع نفتی و حفاری و استخراج از آنها می­باشد. اکثر این تجربیات مربوط به دریاهای جنوبی کشور بوده که دارای عمق کمی هستند. دریای خزر به علت عمق بسیار زیاد نسبت به دریاهای جنوبی کشور، دارای شرایط ویژه­ای در تمام مراحل مربوط به اکتشاف، حفاری، استخراج و انتقال نفت و گاز می­باشد. استخراج نفت در دریای خزر بر اقتصاد کشورهای مجاور آن نیز تاثیر قابل ملاحظه­ای دارد. برای کشور ما علاوه بر مسائل فنی و اقتصادی، مسائل حاکمیتی در این حوزه دارای اهمیت زیادی می­باشد. مساله قابل توجه این است که بر خلاف بعضی از کشورهای منطقه، ایران باید بیشتر به نیروی متخصص داخلی خود متکی باشد که در دهه اخیر تجربیات ارزشمندی در صنعت فراساحل و فعالیت های اکتشافی در آبهای عمیق به دست آمده است .

دلایل اصلی توجه به ذخایر نفتی موجود در آب­های عمیق در دنیا :

• نیاز روزافزون به منابع نفت و گاز

• اکتشاف مخازن جدید نفت و گاز در آب­های عمیق

• مخازن نفتی موجود در آب­های کم عمق با نوسانات تولید مواجه شده و رو به پایان می­باشند

ضرورت تدوین نقشه راه

نقشه راه فناوری،  یک تکنیک منعطف است که بطور گسترده در صنعت برای پشتیبانی برنامه­های استراتژیک و بلندمدت استفاده می­شود. این رویکرد یک ابزار ساختاری برای شرح دادن و نیز برقراری ارتباط بین بازارها، محصولات و تکنولوژی­های در حال پیدایش و یا توسعه در بازه زمانی می­باشد.

بهره­برداری از منابع هیدروکربوری آب­های عمیق نیازمند به کارگیری فناوری­های پیشرفته می­باشد. در این خصوص با توجه به تجارب محدود و همچنین شرایط کنونی کشور، به منظور مقابله با محدودیت­های آتی و بسیج امکانات و استعدادهای کشور، بهره­گیری از حداکثر توانمندی موجود علمی و فنی داخلی در خصوص دستیابی به منابع مورد اشاره لازم و ضروری می­باشد و نیازمند تجمیع توانمندی­ها و ظرفیت­های علمی و فنی موجود کشور و ایجاد هم افزایی ملی می­باشد.

اقدامات تاکنون

اهمیت و حساسیت نیاز کشور به تدوین نقشه راه جامع در حوزه منابع هیدروکربوری آب­های عمیق وزارت نفت را بر آن داشت تا با همکاری دانشگاه صنعتی شریف و کارگروهی متشکل از برخی دانشگاه­ها و انجمن­ها به طراحی و تدوین آن اقدام نماید. یکی از مباحث مهم در تدوین نقشه راه فناوری آب­های عمیق مطالعه فعالیت­های کشورهای پیشرو تکنولوژی در این حوزه می­باشد. در همین راستا مطالعاتی مبنی بر شناسایی پروژه ­های مرتبط در حوزه آب­های عمیق صورت گرفته است.

پس از انجام مطالعاتی نسبت به وضعیت کشورهای پیشرو تکنولوژی در حوزه آب­های عمیق، نیاز شناخت امکانات و توانمندی داخل کشور برای تدوین نقشه راه فناوری احساس شد. در همین راستا به شناخت و بررسی امکانات موجود، مراکز آموزشی، سازمان­ها، نهادها و شرکت­ها پرداخته شده است. در راستای بررسی امکانات موجود، سه مورد سازه نیمه مغروق امیرکبیر، شناورهای چندمنظوره کاسپین و ربات­های زیر سطحی آب عمیق مورد بررسی قرار گرفتند.

در ادامه، آب­های عمیق به حوزه­های اصلی زیر تقسیم شده و پس از آن با استفاده از نظر خبرگان و تحقیقات صورت گرفته درخت فناوری در هر یک از حوزه ها ترسیم گردیده است.

این پروژه در 8 فاز تعریف شده و در پایان با استفاده از مطالعات مقدماتی و جلسات تخصصی و هم­اندیشی در سطوح مختلف کارشناسی و عملیاتی، با تعیین سطح دستیابی به فناوری، ترسیم ماتریس جذابیت- توانمندی و برگزاری کارگاه­های T-plan به تدوین و ترسیم نقشه راه اکتساب فناوری­های تولید تجهیزات اکتشاف، حفاری، استخراج، بهره­برداری و انتقال منابع هیدروکربوری آب­های عمیق پرداخته خواهد شد.

Technology Roadmap for the Deep Water Hydrocarbon Sources